Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne | 16 kwiecień 2014
* Pokazana okładka tytułu jest aktualną okładką tytułu Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne. Kiosk24.pl nie gwarantuje, że czytany artykuł pochodzi z numeru, którego okładka jest prezentowana.
W systemie szkolnego wychowania fizycznego wykorzystanie środowiska przyrodniczego jako miejsce ćwiczeń ma dobre podstawy teoretyczne, jednak w praktyce zajęcia ruchowe w terenie otwartym są zbyt rzadko organizowane.
Przyczyny tego stanu rzeczy są niejednoznaczne, choć z pewnością można wymienić kilka o znaczeniu wiodącym. Należy do nich zmienność pogody, rosnąca niechęć do eksperymentów terenowych - widoczna zarówno wśród nauczycieli oraz uczniów, jak i ich rodziców, wreszcie systematyczna rozbudowa infrastruktury szkolnej stanowiącej dla większości nauczycieli poważną alternatywę dla lekcji w otwartej przestrzeni przyszkolnej. Tymczasem przyroda może być odbierana jako wartość sama w sobie, oddziałująca na stan fizjologiczny i psychiczny człowieka lub też jako podstawowa wartość użytkowa, bez której konkretne formy aktywności fizycznej nie mogłyby się realizować.
Problematyka aktywności fizycznej w środowisku przyrodniczym ma wiele odniesień w literaturze - tak czysto teoretycznych, jak i odnoszących się do badań terenowych i populacyjnych. Za pierwsze dzieła wiążące kwestie wychowania z otaczającą człowieka naturą powszechnie uważana jest praca Jana Jakuba Rousseau pochodząca z 1762 roku, a przetłumaczona w 1955 i nieco późniejsza z terenu Polski, autorstwa Jędrzeja Śniadeckiego, po raz pierwszy wydrukowana w Dzienniku Wileńskim w 1805 roku. Uznawali oni człowieka za wytwór, ale także element przyrody, podlegający jej niezmiennym prawom, a jednocześnie ulegający fali postępu i tracący przez to swą pierwotną doskonałość.
Skutkiem pojawiających się w szerokiej perspektywie czasowej prac przeglądowych oraz poradników dotyczących ćwiczeń fizycznych w terenie - był początek idei zielonej sali gimnastycznej. Pojawiła się ona jako odpowiedź na ubogą infrastrukturę szkół w zakresie kultury fizycznej i stała się ważnym przykładem nowatorstwa pedagogicznego. Choć pomysł ten nie doczekał się realizacji na szeroką skalę, to jednak w kolejnych dziesięcioleciach pojawiały się publikacyjne formy jego propagowania.
Ostatnie dwie dekady XX wieku były jednak okresem odosobnionych interwencji pedagogicznych zwracających lekcje wychowania fizycznego w kierunku otaczającej przyrody. W połowie lat osiemdziesiątych rozpoczęto badania eksperymentalne, które miały porównać biologiczno-zdrowotne i wychowawcze efekty lekcji wychowania fizycznego w terenie i w sali gimnastycznej, ze wstępnym założeniem lepszych efektów zajęć terenowych. Realizowany dwuetapowo projekt doczekał się zarówno analizy naukowej, jak i opracowań o charakterze dydaktycznym. Podkreślano, iż edukacja fizyczna w terenie w formie zabawowej angażuje wychowanków do pracy zespołowej, rozwija współdziałanie, kreatywność, a uczniowie odruchowo opanowują w większym stopniu określone zasady czy wiadomości. Takie założenie pedagogiczne pozwala na pomyślną realizację licznych celów, w tym sprawdzenia w praktyce encyklopedycznych wiadomości z biologii, wykształcenia nawyków zachowania się w miejscach publicznych, szacunku do przyrody i miejsc historycznych, kształtowania postawy patriotyzmu lokalnego, zabawy i ruchu w terenie, a także poznania okolicznych walorów turystycznych oraz propagowania aktywnego prozdrowotnego stylu życia.
Przegląd form aktywności fizycznej realizowanej w kontakcie z naturalnym otoczeniem skłania do refleksji,że zajęcia szkolne w swoim ograniczonym czasowo oddziaływaniu na wychowanków nie mogą w całości spełnić roli edukacyjnej. Tym większa wydaje się być rola interwencji edukacyjnych w procesie szkolnego wychowania fizycznego, zmierzających w kierunku ustalenia prawidłowych postaw wobec kultury fizycznej. W późniejszym okresie życia może to ułatwić systematyczne podejmowanie aktywności ruchowej w terenie i zbliżyć zachowania polskiego społeczeństwa do zagranicznych wzorców w ramach permanentnej edukacji środowiskowej. Proces ten mogą wspomagać warunki zewnętrzne związane z licznymi walorami środowiska przyrodniczego, takimi jak urozmaicona rzeźba terenu, bliskość wody czy lasu. Nieco mniej korzystnym czynnikiem aktywizującym są warunki klimatyczne z najkorzystniejszą pogodą przypadającą zazwyczaj na czas wakacyjnej przerwy w zajęciach szkolnych. Jednakże przy rezygnacji z terenowych lekcji wychowania fizycznego w najtrudniejszych warunkach pogodowych, związanych z mrozem, wiatrem i opadami deszczu, do dyspozycji nauczycieli pozostaje wciąż większa liczba dni zachęcająca do zajęć na dworze od tej, jaka jest na to faktycznie przeznaczana.
(...)
dr Marcin Pasek
Artykuł w całości jako plik PDF do pobrania znajduje się w zakładce Opis w ofercie tytułu Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne.
Wróć do czytelni